مقایسه تغییرات کمی و کیفی اسانس گیاه کاه‌مکی [Cymbopogon olivieri (Boiss.) Bor.] در دو نمونه رویشگاهی و زراعی

مقدمه: گیاه علفی کاه‌مکی1 به عنوان یکی از گندمیان معطر در بخش‌هایی از نواحی گرمسیری جنوب ایران به صورت خودرو پراکنش دارد. از اسانس گونه‌های مختلف Cymbopogon در طیف وسیعی از صنایع دارویی، آرایشی، بهداشتی و غذایی استفاده می‌شوند. هدف: مطالعه تغییرات کمی و کیفی اسانس گونه مذکور در شرایط مزرعه و رویشگاه طبیعی روش بررسی: طی این تحقیق در سال 1382 اندام هوایی و ریزوم‌های این گیاه از رویشگاه طبیعی آن در استان هرمزگان جمع‌آوری و برای مطالعه به پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی انتقال یافت. پس از کاشت ریزوم‌ها در یک کرت آزمایشی و برداشت اندام هوایی آنها در مرحله گل‌دهی کامل، اسانس آنها مشابه نمونه رویشگاهی به روش تقطیر با آب استخراج گردید. نوع ترکیب‌ها به همراه مقادیر آنها بوسیله روش‌های گازکروماتوگرافی (GC) و گازکروماتوگرافی کوپل شده با طیف سنج جرمی (GC-MS) تعیین و مورد مقایسه توصیفی قرار گرفت. یافته‌ها: بازده اسانس این گونه به ترتیب 9/0 و 2/1 درصد حجمی به وزنی برای نمونه رویشگاهی و زراعی محاسبه گردید. در اسانس دو نمونه رویشگاهی و زراعی به ترتیب تعداد 40 و 33 ترکیب شناسایی شدند. ترکیب‌های piperitone (9/48 درصد و 7/56 درصد)،‌‌ α-terpinene (8/13 درصد و 2/14 درصد)، limonene (3/6 درصد و 5/7 درصد) و elemol (8/3 درصد و 4 درصد) به ترتیب برای نمونه رویشگاهی و زراعی بالاترین مقدار را دارا بودند. نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که ترکیب‌های غالب در اسانس نمونه زراعی نسبت به نمونه رویشگاهی از نظر کمی افزایش یافته است در حالی که برخی از ترکیب‌ها در اسانس نمونه زراعی کاهش یافته یا حذف شده‌اند.